De VVD is het GroenLinks van tien jaar geleden, en deze ontwikkeling is niet uniek voor alleen de VVD. Centrumrechts is opgeschoven naar centrumlinks, en wat ooit centrumlinks heette is nu gewoon links. De focus van de middenpartijen van nu kent zo haar oorsprong aan de linkerkant: ‘problemen’ waar vroeger nog niemand gehoor aan gaf zijn nu doorgedrongen tot de mainstream en deze ontwikkeling beweegt bijna exclusief naar links toe.
Het Renaissance Instituut vroeg zich af of het mogelijk was om deze verschuiving te kwantificeren. Het is immers bekend dat het politieke geheugen erg kort is. Zo onthoudt alleen een politiek-actieve fanaat dat Rutte een paar jaar geleden kritiek op Zwarte Piet nog onzinnig vond, maar dat de VVD nu expliciet tegen deze traditie is.
Methode
Wij hebben gekozen om de de drie grote middenpartijen uit de regering te vergelijken. Daarnaast wordt ook GroenLinks meegenomen in het onderzoek, om te dienen als linkse graadmeter ten opzichte van de zogenaamde middenpartijen.
Er worden drie categorieën onderzocht: ‘LHBT’, ‘klimaatverandering’ en ‘racisme & discriminatie’. Dit zijn de drie categorieën die het vaakst genoemd worden als thema’s waarop de middenpartijen verder naar links, in dit geval GroenLinks, opgeschoven zijn. Per categorie wordt een lijstje aan zogenaamde buzzwords opgesteld die te maken hebben met de betreffende onderwerpen. In de partijprogramma’s van de vier partijen gedurende de periode 2010-2021 wordt dan genoteerd hoe vaak zo’n buzzword voorkomt. Naar de context wordt ook gekeken (zo kan bijvoorbeeld ‘transitie’ op meer slaan dan alleen de energietransitie), en woorden die in de opmaak veelvuldig voorkomen vanwege een stilistische keuze worden weg gefilterd (sommige partijen gebruiken een door ons onderzocht buzzword in de voettekst van een heel hoofdstuk). Zo kan uiteindelijk uitgedrukt worden hoe vaak een bepaalde term voorkomt per 1.000 woorden van het partijprogramma.
Resultaten
De resultaten van het onderzoek zijn niet geheel verrassend. Er heeft een duidelijke toename plaatsgevonden van racismegerelateerde woorden in de partijprogramma’s van alle partijen, zeker bij GroenLinks en D66. Bij de verkiezingen in 2017 was de aanwezigheid van de hiervoor vaak gebruikte buzzwords bij D66 en CDA net zo hoog als bij GroenLinks één verkiezing eerder. In 2021 is ook de VVD voorbij het 2012-niveau van GroenLinks gestegen. Er kan geconcludeerd worden dat niet alleen D66, maar ook de VVD nu nog meer aandacht schenkt aan het zogenaamde racismeprobleem dan Groenlinks hooguit twee verkiezingen geleden deed. Ook opmerkelijk is dat bij het CDA het aantal buzzwords juist afneemt in 2021, waardoor het de trend naar boven – samen met de rest – niet afmaakt.
Wat betreft klimaatgerelateerde buzzwords laat de grafiek een heel gelijkmatig oplopende trend zien, waarbij GroenLinks en D66 samen de nummer één en twee vormen, en VVD en CDA samen de nummer drie en vier. Interessant genoeg zitten VVD en CDA in 2021 allebei op bijna precies het niveau van GroenLinks en D66 in 2010. De VVD en het CDA lijken qua focus op klimaat inderdaad het GroenLinks en D66 van ongeveer tien jaar geleden, terwijl de ‘groene’ partijen doorgegroeid zijn tot bijna twee keer zoveel buzzwords als eerst. Interessant is dat het thema ‘klimaat’ bij het CDA pas sinds de laatste verkiezing veel meer voorkomt dan voorheen. Sterker, in eerdere verkiezingen was zelfs sprake van een lichte daling.
Tot zover zijn de uitkomsten zoals verwacht, maar bij de LHBT-gerelateerde buzzwords gebeurt er iets heel onverwachts. Hoe vaak deze woorden voorkomen is vrij stabiel, zelfs licht-krimpend, gedurende de onderzochte periode. Bij het CDA komen we zelfs geen enkele verwijzing naar LHBT tegen.
Conclusie
Het is duidelijk aantoonbaar dat racisme en klimaat als onderwerpen een steeds grotere focus worden in de politiek, niet alleen op links, maar over de hele linie. Sterker nog, de middenpartijen geven nu minstens evenveel aandacht aan deze onderwerpen als GroenLinks hooguit elf – en vaak minder – jaar geleden deed. De aandacht die alle vier de onderzochte partijen aan LHBT-zaken geven is echter al vier verkiezingen stabiel, zelfs licht-dalend. De reden hiervoor is een interessant onderwerp van discussie, omdat de indruk van veel rechtse Nederlanders wel degelijk is dat aan dit linkse ‘probleem’ veel meer aandacht geschonken wordt. Is deze veronderstelde toename in aandacht mogelijk meer een van de media dan van de politiek?
