Dit artikel was gepubliceerd door FVD International en geschreven door John Laughland. Het originele artikel kan (in het Engels) hier gelezen worden.
Premier Mark Rutte imiteerde vorige week de Amerikaanse neoconservatieven, in een toespraak in Washington DC van de Atlantic Council, een pro-NAVO-lobbygroep. Daarin vergeleek hij de huidige situatie in Oekraïne met het Verdrag van München van 30 september 1938. Dat was toen Frankrijk en Groot-Brittannië ermee instemden dat nazi-Duitsland delen van West-Tsjechoslowakije die door Duitsers bevolkt werden, zou annexeren.
Dat deed Hitler. Vervolgens viel hij in maart 1939 heel Bohemen en Moravië binnen en brak het land op door de vorming van een onafhankelijk Slowakije aan te moedigen. Dit verraad door Hitler van de beloften die hij in München had gedaan, bracht Londen en Parijs ertoe een bijstandsverklaring aan Polen uit te roepen, wat te zijner tijd leidde tot het uitbreken van de oorlog in september 1939.
De les die Rutte ons probeerde te leren is dat je geen territoriale concessies moet doen aan agressors in de hoop dat die concessies vrede zullen brengen. Dit argument wordt sinds minstens 1999 meedogenloos door de NAVO-oorlogsmachine gebruikt wanneer de Amerikanen het ene land na het andere aanvallen - Joegoslavië, Irak, Libië, enz. - elke opeenvolgende nationale leider van de doelstaat wordt neergezet als de nieuwe Hitler.
Rutte voegde daaraan toe dat Rusland, als het daar zou zegevieren, niet zou stoppen bij Oekraïne maar verder zou oprukken en uiteindelijk heel Europa zou onderwerpen, op dezelfde manier als Hitler bijna het volledige continent veroverde. Dit zou slecht zijn voor de veiligheid van de VS, zei Rutte, waarmee hij in wezen erkende dat Europa een Amerikaanse oorlog voert. Dit is een variant op de "dominotheorie", waarmee de Vietnamoorlog (1955-1975) werd gerechtvaardigd.
Maar is dat de echte les van München, waarover Churchill de beroemde uitspraak deed: "U had de keuze tussen oorlog en oneer. U koos oneer en u krijgt oorlog"? Frankrijk en Groot-Brittannië hebben in München niet alleen hun eigen principes verraden. Ze gaven ook blijk van minachting voor de werkelijkheid. De keuze in 1938 was niet zozeer tussen oorlog en schande, en zeker niet tussen democratie en dictatuur of tussen agressor en slachtoffer. Dit zijn allemaal abstracte termen. De keuze was veel reëler: tussen Duitsland en Rusland. Het was een kwestie van pure Realpolitik - en de Westerse mogendheden kozen voor Duitsland.
In 1938 was het voor Frankrijk en Groot-Brittannië gewoon niet mogelijk om Duitsland in hun eentje tegen te houden. Ze hadden niet de benodigde steun van het volk om oorlog te voeren. Daarnaast hadden ze zich niet herbewapend. Zelfs als ze dat wél hadden gedaan, hadden ze Duitsland nooit kunnen tegenhouden zonder de USSR, zoals is aangetoond door het verdere verloop van de Tweede Wereldoorlog. De opvatting van Rutte (die van de ‘neo-cons’) dat München een gebrek aan vastbeslotenheid liet zien, is een illusie. De realiteit is nog veel erger.
Frankrijk en Duitsland lieten in München juist zien dat zij vastbesloten waren om Rusland uit Europa te weren. In mei 1935 hadden Frankrijk en de USSR een veiligheidsverdrag ondertekend waarin elk land beloofde de ander te steunen in geval van een aanval. Twee weken later ondertekende de USSR een bijna identiek verdrag met Tsjecho-Slowakije.
Drie jaar later spuugden Frankrijk en Groot-Brittannië liever in Ruslands gezicht dan zich op die verdragen te beroepen. Dit ondanks het feit dat de USSR in 1934 was toegetreden tot de Volkenbond, overtuigd van de noodzaak van collectieve Europese veiligheid. Maxim Litvinov, de Sovjet-minister van Buitenlandse Zaken, heeft zich daar de hele jaren dertig onvermoeibaar voor ingezet.
Naarmate de crisis over het Sudetenland toenam, maakte Moskou Praag uitdrukkelijk duidelijk dat het de veiligheidsgaranties die het aan Tsjecho-Slowakije had gegeven, wilde nakomen. Op 20 september 1938, tien dagen voor München, zond de Sovjetregering een telegram aan president Benes van Tsjecho-Slowakije waarin zij haar steun in het kader van de Volkenbond bevestigde.
Waarom wezen Londen en Parijs dit voorstel dan af en besloten zij in plaats daarvan Tsjechoslowakije op te offeren? Dit doet vermoeden dat ze niet naar München gingen vanwege hun lafheid, maar vanwege cynisme. Ze wilden eigenlijk dat Hitler zijn agressie naar het oosten zou richten, in de hoop dat de nazi's de bolsjewieken zouden afmaken. Tijdens de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) hadden de nazi's en de Sovjets een proxy-oorlog gevoerd door de twee partijen tegen elkaar te steunen: sommigen wilden dat ze een echte oorlog in het Oosten zouden voeren. De Russen geloofden zeker dat München tegen hen was gericht; vandaar hun eigen cynische beslissing om in plaats daarvan op 23 augustus 1939 een pact met de Duitsers te ondertekenen.
Dit blijkt uit het feit dat in oktober 1938, enkele weken na München, een Oekraïens nationalistisch regime de macht overnam in het uiterste oosten van Tsjecho-Slowakije, in Roethenië. Praag was te verzwakt door München om het te voorkomen en Duitsland moedigde het aan. De speciale adviseur van Chamberlain, Sir Horace Wilson, voorspelde gretig dat Hitler deze nieuwe Oekraïense nationalistische entiteit zou gebruiken als springplank voor een invasie van Sovjet-Oekraïne. Hierbij zou hij zich beroepen op het beginsel van nationale zelfbeschikking, net zoals hij had gedaan in het Sudetenland. Uiteindelijk deed Hitler dit niet, deels omdat hij nog steeds bezig was de Polen tegen de Hongaren op te zetten die dit rebellengebied bezetten. Ongetwijfeld was dat teleurstellend voor Chamberlain en de zijnen.
Hoe dan ook, het pure onvermogen van het Westen om Duitsland in 1938 te bestrijden werd het jaar daarop angstaanjagend duidelijk toen Frankrijk en Groot-Brittannië Duitsland de oorlog verklaarden na de invasie van Polen. De Russen hadden in de zomer van 1939 opnieuw geprobeerd de westerse bondgenoten te laten instemmen met collectieve veiligheid, maar de Polen wilden dat niet. Het uitblijven van een akkoord met Moskou was de oorzaak van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog: Hitler zag zijn kans schoon en greep die.
Zonder enige hoop op hulp van de USSR waren de Westerse mogendheden machteloos om Hitler in Polen te stoppen. In plaats van Duitsland in het Westen aan te vallen, zoals ze hadden moeten doen en zoals de Duitsers vreesden, deden ze niets. Dit was de zogenaamde ‘schijnoorlog’ die duurde tot Hitler op 10 mei 1940 Nederland, België en Frankrijk aanviel. De mate waarin men onvoorbereid was op oorlog, zelfs in 1940 laat staan in 1938, werd wreed aangetoond door de nederlaag van de Britten bij Duinkerken en de capitulatie van Frankrijk in juni 1940. Hitler was er ongetwijfeld op berekend dat ze niets zouden doen. Daarom voelde hij zich in staat de oorlog tegen Polen te beginnen.
Winston Churchill, de grote tegenstander van München, begon zich rond 1936 te realiseren dat Rusland de sleutel was. Hij verzette zich krachtig tegen degenen die "Rusland helemaal uit Europa wilden houden", om William Strang te citeren. Strang was de ambtenaar van Buitenlandse Zaken die later een delegatie naar Moskou leidde in 1939, toen Groot-Brittannië onder Chamberlain laattijdig en onbekwaam probeerde te onderhandelen met de USSR. Op 16 oktober 1937 schreef Churchill dat de Sovjet-Unie een essentieel element was in het Europese machtsevenwicht. Gedurende deze jaren en tot na 1941, leerde de grote anticommunist zijn haat tegen de bolsjewieken opzij te zetten en de oude natie Rusland en de geopolitieke realiteit te zien ("de grote Russische massa") die achter haar ideologische façade schuilging.
Het Verdrag van München was dus niet alleen eerloos, maar ook een ernstige uitlokking van Moskou. De door Sovjet-Rusland uitgestoken hand en de door Moskou voorgestelde collectieve veiligheid werden met geweld afgewezen. Dat was een voorteken van de hedendaagse afwijzing door de VS en de NAVO van herhaalde vredesvoorstellen van Rusland. De meest recente en gewelddadige afwijzingen waren die van Washington en Brussel eind 2021 en begin 2022, toen Rusland een allerlaatste poging deed om van de NAVO enkele veiligheidsgaranties te verkrijgen. Dit was de aanleiding voor de oorlog in Oekraïne.
De les van München is dus geen moralistische les dat we ons moeten verzetten tegen agressie. Dergelijke uitspraken zijn infantiel en zinloos zonder de middelen om ze af te dwingen. Rutte wil dat we nu opstaan tegen Rusland, maar hoe? De NAVO kan dat waarschijnlijk niet in zijn eentje, hoeveel tientallen Leopard-tanks er uiteindelijk ook in Kievs handen belanden.
De les is daarentegen dat een poging om andere staten tegen Rusland op te zetten – Duitsland in 1938 en Oekraïne nu – meestal mislukt vanwege de immense grootte van dat land en zijn gigantische hoeveelheid hulpbronnen. Eeuwenlang maakte Rusland deel uit van wat Churchill "de equipoise van de vrede in het Westen en het Oosten" noemde. Wat je ook van het Russische regime vindt, dit zijn fundamentele geopolitieke feiten die geen enkele vrome wens over parallelle geschiedenis kan wegnemen.
