De rechtbank Den Haag doet op 17 november uitspraak in de MH17-strafzaak. Journalist Eric van de Beek heeft het proces op de voet gevolgd. Hij heeft hiervan verslag gedaan in zijn boek MH17: De onderste steen. Vrijdag houdt hij de borrellezing over dit onderwerp. Kaartjes kopen kan via deze link!
Waarom heb jij je meteen in 2014 zo vastgebeten in het MH17-dossier?
Ik heb mij er niet meteen in vastgebeten. Wel bekroop mij meteen hetzelfde gevoel als bij de aanslagen van 11 september 2001: dat er geen vragen gesteld mochten worden over hoe het gebeurd was en door wie. Bij 11 september werd meteen gewezen naar Osama Bin laden en de negentien kapers. Die hadden met twee vliegtuigen drie gebouwen doen instorten. Ik vond dat meteen al een absurd verhaal, maar dat mocht je niet zeggen, want dan was je een complotdenker. Bij MH17 werd meteen gewezen naar de Russen. Die zouden de Boeing hebben neergehaald met een Buk-Telar. Ik had niet meteen aanwijzingen dat het misschien anders zat, maar tegelijk begreep ik niet waarom je voor Kremlin-trol werd uitgemaakt als je niet meteen aannam dat Poetin de grote boosdoener was.
In de maanden na de ramp las ik de blog De Nieuwe Realist van Joost Niemöller. Dat was toen zo'n beetje de enige Nederlandse journalist die vragen stelde. Ook volgde ik de blog van Max van der Werff. Hij is voormalig bedrijfsrechercheur. Hij spreekt Russisch en is twee keer naar het rampgebied geweest om zijn eigen onderzoek te doen. Zo is hij met een gehuurd busje de route nagereden die de Buk-installatie zou hebben afgelegd van de Russische grens naar de plek waar de fatale raket zou zijn gelanceerd; gewoon om te kijken of het officiële verslag van de gebeurtenissen wel kon kloppen. Ook heeft hij veel omwonenden geïnterviewd van de plek waar de raket gelanceerd zou zijn. Hij is twee keer als getuige verhoord over zijn bevindingen door rechercheurs van het Joint Investigation Team (JIT). Dat is het internationale team dat het strafrechtelijke onderzoek heeft uitgevoerd. In mijn boek besteed ik veel aandacht aan de avonturen van Van der Werff.
Sinds maart 2020 loopt er een rechtszaak tegen vier verdachten. Op de website van het Openbaar Ministerie staat dat zij worden vervolgd “voor het neerhalen van Malaysia Airlines vlucht MH17 op 17 juli 2014”. Waar gaat die rechtszaak precies over?
Die rechtszaak gaat niet over de daad van het neerhalen van MH17. Veel mensen denken dat, maar het onderzoek van het JIT naar degenen die op de knop hebben gedrukt loopt nog steeds. Het Openbaar Ministerie weet nog steeds niet wie de bemanningsleden waren van de Buk-Telar, van wie zij de opdracht hebben gekregen om te schieten en waarom dit is gebeurd. De vier mannen die nu terecht staan, drie Russen en een Oekraïner, worden er alleen van verdacht de installatie te hebben besteld, het transport en de bewaking te hebben geregeld en een lanceerplek te hebben aangewezen. Het Openbaar Ministerie heeft levenslang tegen ze geëist. Van de vier verdachten is er overigens één die zich in de rechtszaal laat vertegenwoordigen door Nederlandse advocaten. Dat is Oleg Pulatov. De andere drie erkennen de rechtbank niet en hebben kenbaar gemaakt het een showproces te vinden.
Door de Russische inval in Oekraïne is de ernst van de situatie in het oosten van Oekraïne voor iedereen wel duidelijk geworden. Heeft die inval jou verrast?
Door de opbouw van Russische troepen aan de grens was het duidelijk dat er iets zou gaan gebeuren, maar ik had zelf verwacht dat de Russen hun acties zouden beperken tot de delen van Oekraïne die zich in 2014 al hadden afgescheiden, de volksrepublieken Donetsk en Luhansk. Ik had geen oorlog verwacht zoals we die de afgelopen maanden hebben gezien. Maar eigenlijk was de oorlog al begonnen in 2014, met de opstand van etnische Russen tegen de ultranationalistische regering in Kiev die door een staatsgreep aan de macht is gekomen. Voordat de Russen binnenvielen, vielen er in het oosten van Oekraïne al duizenden burgerslachtoffers te betreuren. In 2015 waren er al ongeveer een miljoen Oekraïners het land ontvlucht. Daar is bij ons in het Westen nauwelijks aandacht voor geweest
De Nederlandse media berichten heel eenzijdig pro-Oekraïens. Ik kijk zelf ook wel naar andere media, zoals het YouTube-kanaal The Duran, maar ook daarbij vraag ik me af waarop ze zich baseren. Waar haal jij je informatie vandaan?
Hoofdredacteur Karel Beckman van De andere krant heeft mij al een paar keer gevraagd te schrijven over de actuele situatie van het conflict. Ik heb hem gezegd dat ik mij daar niet aan wil wagen. In elke oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer en aan beide kanten van het conflict is de berichtgeving propagandistisch. Het is echt heel moeilijk om duidelijk te krijgen hoe de stand van zaken is. Veel is onzeker. Dat is ook zo in het MH17 dossier. Tijdens de rechtszaak is bijvoorbeeld gebleken dat er niet eens sluitend bewijs is dat MH17 met een Buk-raket is neergeschoten. Er zijn zelfs contra-indicaties voor dat scenario. Maar zelfs als je aanneemt dat het een Buk was, dan is daarmee nog niet gezegd dat het de Russen waren, omdat ook de Oekraïners beschikten over Buk-raketten.
Dat is in het huidige Oekraïne-conflict dus niet anders. Neem de raketaanval op het treinstation van Kramatorsk, waar tientallen doden en gewonden zijn gevallen. Er is een type raket gebruikt waar zowel de Russen als de Oekraïners over beschikten. Het serienummer van de raket is wel bekend. Aan de hand daarvan zou je moeten kunnen bepalen aan wie die raket op welk moment geleverd is. Maar ik heb noch van de Oekraïners, noch van de Russen vernomen dat uit hun raketadministratie is gebleken dat de andere partij de schuldige is.
Is dat niet frustrerend, om steeds te moeten concluderen dat er niets bewezen kan worden?
Voor mij als journalist is dat minder frustrerend dan voor de meeste nabestaanden. Ik kan goed begrijpen dat zij willen dat de daders gestraft worden. Maar om te kunnen straffen, moet je zeker zijn van de schuld van degenen die je verdenkt. Dus wat doe je dan als die zekerheid er niet is? Durf je dan de twijfel toe te laten? Een nabestaande van een van de MH17-slachtoffers heeft het voorwoord van mijn boek geschreven. Het verlies van haar geliefde drukt nog steeds zwaar op haar, maar zij kan goed leven met de vragen die er nog steeds zijn over de toedracht van de ramp. Zij is filosofe. Dat verklaart het misschien. Filosofen zijn vragenstellers. Zij zetten vraagtekens waar anderen uitroeptekens plaatsen. Maar andere nabestaanden hebben een sterke behoefte aan zekerheid. Zij lijken de rechtszaak te zien als een overbodige formaliteit, omdat de schuldvraag voor hen al is beantwoord. Zoals Piet Ploeg, de voorzitter van stichting Vliegramp MH17. Die heeft in de rechtszaal, tijdens de uitoefening van zijn spreekrecht, duidelijk gemaakt dat bij hem geen enkele twijfel bestaat over het daderschap van de vier verdachten. Hij deed dat op een moment dat de advocaten van Oleg Pulatov hun pleidooi nog moesten houden en hij dus alleen nog maar gehoord had waarom het Openbaar Ministerie ze verdenkt.
Het Openbaar Ministerie gaat ervan uit dat het neerhalen van de MH17 een vergissing is geweest: de Russische bemanning van een Buk zou MH17 hebben aangezien voor een vijandelijk toestel. Maar daar is geen bewijs voor. Het Openbaar Ministerie heeft zelfs geen enkele poging gedaan dat scenario te onderbouwen. Ik heb de voormalige commandant van een Finse Buk-compagnie geïnterviewd. Hij zegt niet te begrijpen hoe de bemanning van een Buk-Telar een verkeerstoestel kan hebben aangezien voor een vijandelijk doel. Om een Buk te mogen bedienen moet je een training van minimaal een jaar hebben gevolgd. Niemand krijgt ook zomaar toegang tot een Buk-installatie. Om de boel te kunnen ontgrendelen moet de commandant van de installatie een code krijgen van hogerhand.
Is MH17 dan expres neergehaald? Ik heb in de rechtszaak geen bewijs gezien dat de mogelijkheid uitsluit dat er opzet in het spel is geweest, waarmee ik dus uitdrukkelijk niet wil zeggen dat het opzet is geweest. Ik weet alleen wel, dat als het opzet was om een verkeersvliegtuig neer te halen, de Russen en ook de opstandelingen in Donbas daar geen enkel belang bij hebben gehad. De enigen die ervan geprofiteerd hebben waren de Oekraïense autoriteiten. Die drongen al langere tijd bij het Westen aan op militaire steun en sancties tegen Rusland. Binnen een paar dagen na de ramp kregen ze hun zin. De Amerikanen en Europeanen kondigden sancties aan. Ook kwamen meteen daarna de wapenleveranties op gang.
Eric van de Beek werkt aan een tweede boek over MH17. Zijn eerste boek is nog te koop via zijn website.
