In plaats van die te controleren, zijn de mainstream media verworden tot spreekbuis van de macht. Dat is de overtuiging van journalist Eric van de Beek. Hij publiceerde boeken over nepnieuws in de mainstreammedia en over de toedracht van de ramp met vlucht MH-17. Zijn MH17-boek wordt in kringen van reguliere politiek en media doodgezwegen. Hij zegt dat ‘een goed teken’ te vinden, ‘want als ze er dingen in hadden gelezen die niet klopten, dan hadden ze wel gekozen voor aanval.’
Komende vrijdag houdt Eric een borrellezing over de macht van de media in het huidige tijdsgewricht. In de aanloop naar zijn optreden stelden wij hem een aantal vragen.
Hoe ben je ooit op het idee gekomen om journalist te worden?
'Ik was al journalist voordat ik kon lezen en schrijven. Als kind keek voor het slapengaan iedere avond naar het kinderprogramma De Fabeltjeskrant. De volgende ochtend tekende ik na wat ik gezien had. Als mijn vader uit zijn werk kwam, vroeg ik hem de teksten er bij te schrijven.
Na de middelbare school ben ik journalistiek gaan studeren. Mijn afstudeerscriptie wijdde ik aan mensen die genoeg van het nieuws hadden, die geen kranten meer lazen of naar het journaal keken. Dat had te maken met mijn eigen twijfel over het vak van journalist. Nieuws is meestal negatief en geeft vaak ook een machteloos gevoel. Wat hebben mensen eraan om daar dagelijks kennis van te nemen? Ik ben toen wijsbegeerte gaan studeren, want ook dat gaat over het stellen van vragen.'
Maar je bent zelf wel journalist geworden…
'Dat was vooral om mijn eigen nieuwsgierigheid te bevredigen en omdat ik nou eenmaal graag schrijf. Dat mensen mijn werk waarderen is mooi meegenomen. Mijn eerste artikel in een landelijke publicatie heb ik te danken aan Peter R. De Vries, toen die hoofdredacteur was weekblad Aktueel. Een ander groot voorbeeld voor mij was Willem Oltmans. Ik heb hem meermaals ontmoet en heb veel met hem gelachen en van hem geleerd over hoe het werkt in de grotemensenwereld. Het is een groot verlies dat die twee niet meer onder ons zijn.
Ik heb negen jaar in vaste dienst geweest bij Elsevier. Ik vond dat een verfrissend blad omdat ze daar deden wat andere media verzaakten, namelijk het benoemen van de problemen die gepaard gingen met de massa-immigratie. Ook trof ik er verfrissende meningen aan over bijvoorbeeld het milieu, dat de water- en luchtkwaliteit in Nederland enorm waren verbeterd.
Ik leerde echter al snel dat Elsevier in andere opzichten niet afweek van andere media. Want ook Elsevier kende taboes. Zo waren de VS heilig. Kritiek op het Amerikaanse buitenlandbeleid mocht niet.'
Wat maakte dat je zo kritisch was?
'Je hoefde indertijd geen groot licht te zijn om in te zien dat de redenen die de VS aanvoerden om ten oorlog te gaan in Irak gebaseerd waren op leugens. Ik maakte me ook zorgen over wat er zou gebeuren als Saddam Hoessein was verdreven. Irak was een land samengesteld uit volkeren die elkaar het licht niet in de ogen gunden.
Welk plan hadden de Amerikanen om te voorkomen dat er chaos uitbrak? Ik zocht en vond op de website van het State Department een document van – ik geloof – 13 pagina’s over de toekomst van Irak. Daar stond niets in over de rivaliteit tussen de Soennieten, Sjiieten, Koerden en anderen. Er stond, kort gezegd in, dat alle problemen zouden worden opgelost met het uitschrijven van verkiezingen en het gebruiken van de olie-inkomsten voor de wederopbouw van het land. Dergelijke informatie was niet welkom bij de hoofdredactie, zo merkte ik. Mijn toenmalige redactiechef Hans Crooijmans droeg mij op voortaan mijn mond te houden over Irak.
Later merkte ik dat het op de redacties van andere media niet veel anders toeging. Kijk naar grote onderwerpen als corona, klimaat, stikstof, immigratie, de oorlog in Oekraïne, het Nederlandse EU-lidmaatschap, het NAVO-lidmaatschap, het Nederlandse buitenlandbeleid. Er is dan geen verschil tussen bijvoorbeeld De Telegraaf of De Volkskrant, RTL Nieuws of het NOS Journaal. Het is allemaal even onkritisch en volgzaam. Zoals je een politiek kartel hebt, heb je ook een mediakartel.'
Hoe komt dat volgens jou?
‘Daar zijn meerdere oorzaken voor aan te wijzen. Eén daarvan is dat er een symbiotische relatie bestaat tussen journalisten en politici. Journalisten in Den Haag hechten aan een goede relatie met politici voor het krijgen van primeurtjes. Politici hechten aan een goede relatie met journalisten om niet afgebrand te worden. Het is: ik krab jouw rug en jij die van mij.’
Maar er zijn toch nog wel journalisten die nog serieus onderzoek doen?
‘Een enkele keer gebeurt dat nog wel ja. Maar over het algemeen kunnen kranten en andere grote media het zich financieel niet permitteren om een journalist honderden of duizenden uren op een onderwerp te zetten. Er zijn wel fondsen voor onderzoeksjournalistiek, maar om daar geld uit te krijgen moet je met trendy onderwerpen komen als LHBTQI-rechten, discriminatie van moslims of de vermeende opkomst van extreemrechts. Een onderzoeksjournalist als ik, die zijn eigen interesses volgt en zich graag in politiek gevoelige kwesties zoals MH17 verdiept, maakt daar geen kans.’
Je hebt dus in dat onderzoek zelf heel veel tijd en energie moeten stoppen zonder dat daar een vergoeding tegenover stond…
‘Ik heb voor mijn eerste MH17-boek iets van 4000 euro opgehaald via crowdfunding. Aan mijn tweede MH17-boek ben ik begonnen zonder voorfinanciering. Ik heb inmiddels duizenden uren geïnvesteerd in onderzoek en schrijfwerk. Als ik daar de inkomsten uit de boekverkoop tegenover zet, dan vermoed ik dat ik als bollenpeller of aspergesteker financieel beter af was geweest. Maar daar zul je mij niet over horen klagen hoor. Ik kies er zelf voor. Ik doe wat ik het liefste doe: mijzelf verdiepen.’
Maar als de media niet langer onafhankelijk zijn, dan geeft dat de politiek de vrije hand om te bepalen wat waarheid is…
'Dat is zo. Journalisten zien zichzelf graag als waakhonden van de macht. Als ze dat niet meer zijn, als ze de leugens van de machtigen der aarde als waarheid gaan verkopen, dan is er geen journalistiek meer, dan wordt alles propaganda, dan komen we te leven in een voorgeschreven werkelijkheid, zoals Karel van Wolferen dat zo mooi noemt.
Wat we helaas zien is dat de overheid steeds meer middelen gaat inzetten om controle te krijgen over ons denken. Denk aan: de inzet van influencers en factcheckers, de censuur van sociale media, het op zwart zetten van Russische websites, de introductie van wetgeving die het mogelijk maakt om politieke partijen te verbieden of om oorlogsmisdaden te ontkennen. Het is nu zelfs zo dat mensen die kritiek uiten op de overheid moeten vrezen dat de AIVD ze het stempel opdrukt van ‘anti-institutioneel extremist’.'
Jij ziet de toekomst voor wat betreft onze vrijheid donker in?
'Ik schrijf wekelijks voor De Andere Krant. Er is nog geen week geweest dat we een daling zagen van het abonneebestand. Ook bij andere alternatieve media zie je dat ze al jarenlang aan kracht winnen. Je ziet daaraan dat steeds meer mensen wakker worden. Ik vind dat een hoopgevende ontwikkeling.
Sowieso kenmerken instortende systemen zich door de krampachtige manier waarop de gevestigde macht het volk onder de duim proberen te houden. Je zag het in de Sovjet-Unie en je ziet het nu bij ons gebeuren. We zullen dus even door de zure appel heen moeten bijten. Daarna komt het vast wel weer goed. Als we tenminste niet in een kernoorlog-scenario terechtkomen, want eigenlijk is dat wat mij nog het meest zorgen baart, en al heel lang trouwens, omdat we ons al minimaal zeven jaar in die richting bewegen.'
We zijn zeer benieuwd wat je ons komende vrijdag te vertellen hebt, Eric!
Ik heb er zin in.
Eric van de Beek is te bereiken via zijn website: www.ericvandebeek.nl
