Hans van de Breevaart
Er was een tijd dat zowel de marxistisch-socialistische voorgangers van GL/PvdA als de liberalen van D66 de naam hadden pacifistisch te zijn. Ze riepen om het hardst dat forse investeringen in defensie helemaal niet nodig waren. Er werd hartstochtelijk gedemonstreerd tegen kernwapens. De hoogtijdagen van de gebroken geweertjes herleefden.
Hoe komt het dat nu juist in die kringen wordt opgeroepen tot een versterking van het leger? Is links van haar haar geloof gevallen? Of is er goed beschouwd helemaal niet zoveel veranderd? En is het enige verschil dat zij in hun streven naar de heilstaat gezelschap kregen van tot dan toe conservatieve liberalen?
Inderdaad: schijn bedriegt
Mijns inziens is er inderdaad niet zoveel veranderd. Het marxistisch-socialisme is altijd principieel gewelddadig geweest. De revoluties die Marx voorzag waren gericht op een radicale vernietiging van de bestaande politieke orde. Niemand die durft te ontkennen dat de Russische Revolutie gepaard ging met massaal geweld en bloedvergieten.
Als zodanig waren ze de vroege voorlopers van de neoconservatieve politiek van wereldwijde regime change. Ook daarin werd verondersteld dat de inzet van militairen naadloos aansloot op het verlangen naar democratische revolutie onder burgers in Afghanistan, Irak, Syrië en Libië. Massaal bloedvergieten leidde hier bovendien tot ongekende politieke chaos.
En hun pacifisme dan?
Toegegeven, socialistisch links en linkse liberalen waren aanvankelijk heftig gekant tegen de achtereenvolgende oorlogen die door de NAVO onder leiding van de Amerikanen wereldwijd werden gevoerd. Hun afkeer van dit soort militaire avonturen was niet zozeer ingegeven door pacifisme als wel door hun dieperliggende afkeer van het neokolonialisme waar zij de Amerikanen van verdachten.
In navolging van Marx is links nooit principieel pacifistisch geweest. Haar verzet tegen kernwapens in de jaren tachtig van de vorige eeuw was alleen gericht tegen plaatsing ervan in West-Europa. Dat de Sovjet-Unie ze wel had – daarmee leken de demonstranten niet het minste probleem te hebben. Net zomin als ze problemen hadden met de inzet van Sovjettroepen door Stalin in de landen achter het IJzeren Gordijn.
Het einde van de geschiedenis?
Het lijkt er sterk op dat haat van links tegenover het kapitalisme altijd al groter is geweest dan de afkeer van wapengekletter uit naam van de socialistische heilstaat.
En daar zit het probleem. Want, anders dan vaak wordt gedacht, betekende de val van de Muur allerminst het failliet van die heilstaatgedachte. Onbeschaamd werd de vertegenwoordiger van die gedachte, Michail Gorbatsjov, door links op het schild gehesen. En het door zijn tegenstrevers – Reagan, Thatcher en Johannes Paulus II – gepropageerde vrijemarktkapitalisme behaalde slechts een pyrrhusoverwinning.
Want wat niemand vooraf had kunnen voorspellen gebeurde: in de overwinningsroes die volgde verloor het aloude conservatieve liberalisme haar ideologisch profiel en leverde het zich uit aan de linkse heilstaatgedachte.
De links-liberale heilstaat
Ook het neoconservatisme bleek al snel zowel het kapitalisme als het militair-industriële complex voor het karretje van haar eigen, nog altijd springlevende, heilstaatgedachte te spannen.
Neoconservatieven noemden zich nota bene zelf liberals mugged by reality. In afwijking van het aloude socialisme erkenden haar vertegenwoordigers – net als Hitler eerder in Duitsland en Deng later in China – dat je het kapitalisme nodig had om de heilstaat te realiseren.
Zolang die heilstaat nog als patriarchaal, neokoloniaal en antisocialistisch kon worden gebrandmerkt, bleven de linkse partijen kritisch. Maar met hun steun aan het NAVO-optreden in Irak, Syrië en Libië, sloten ook zij zich aan bij het nieuwe streven naar de wereldwijde heilstaat.
Links definitief door de bocht
Met het conflict in Oekraïne was het hek definitief van de dam: defensie diende een forse impuls te krijgen bij het streven daar de heilstaat met haar socialistische Sustainable Development Goals definitief te vestigen.
Wat hier veranderd is in vergelijking met de Koude Oorlog is het feit dat de socialistische heilstaat onder leiding van Stalin en Chroesjtsjov inmiddels heeft plaatsgemaakt voor het autocratische regime van Vladimir Poetin.
Het feit dat hij, anders dan de leiders van de voormalige Sovjet-Unie, een vurig aanhanger is van het christelijk geloof en voor rechts-populistisch doorgaat, maakt dat hij door links-liberalen gehaat wordt.
En net zoals het geweld van Stalin werd goedgepraat met het argument dat het hier om een verdediging van heilstaat betrof, zo wordt ook de militaire expansie van de NAVO richting Oekraïne gemotiveerd met de redenering dat het hier gaat om de bescherming van een democratische rechtsstaat tegenover de machtsaanspraken van een enge autocraat.
Pacifisme op rechts?
Lijnrecht tegenover het huidige links-liberale militarisme staan op dit moment de rechts-populisten. Gezien hun conservatieve standpunten op de meeste thema’s lijken ze op neoconservatives mugged by reality.
Ze verzetten zich fel tegen de heilstaatgedachte en de militaire middelen waarmee die wordt nagestreefd. Zij weigeren alleen Poetin als de grote boeman te zien, maar wijzen vooral op de agressieve links-liberale buitenlandpolitiek van de laatste decennia. Zij willen dan ook niets liever dan vrede in Oekraïne.
Dat vrede een krachtige defensie veronderstelt, is voor rechts een open deur. Peace through strength is daarbij het motto dat ooit door Reagan werd gelanceerd, in Nederland ooit door een conservatief-liberaal als Frits Bolkestein werd gepropageerd en waarvan ook Donald Trump op dit moment uitgaat.
Daarbij ligt de nadruk op defensie in plaats van agressie en expansie. Dat lijkt me ook de kortste samenvatting van het rechtse pacifisme dat door Forum voor Democratie op dit moment wordt voorgestaan.
Ten slotte
Stop de vernietiging die het gevolg is van de huidige NAVO-expansie wereldwijd. Erken de dreiging die daarvan uitgaat richting andere soevereine naties. Stuur aan op vreedzame betrekkingen en economische samenwerking waar mogelijk.
Eerst en voor alles in het belang van onze eigen bevolking. Dat is waar het democratisch mandaat van onze volksvertegenwoordiging om vraagt. Daar ligt de primaire roeping van onze politiek – niet bij de vestiging van een of andere heilstaat wereldwijd.
