De manier waarop onze moderne samenleving omgaat met seksualiteit is nog altijd in verandering. Seks is tijdens de seksuele revolutie in de jaren ’60 en ’70 al genormaliseerd en losgetrokken van het risico van zwangerschap, maar de normalisering gaat door. Seks dreigt puur een levensbehoefte, een zorgkwestie te worden. Toch kunnen we er uiteindelijk niet omheen dat seks méér is dan dat. Diepe instincten veranderen niet zomaar.
Door Thomas Hoorneman.
Afgelopen mei vond de week van de sekszorg plaats. Deze gebeurtenis was mij, en ongetwijfeld veel andere mensen, onbekend, maar tijdens deze week was het de bedoeling dat er aandacht werd besteed aan de seksuele noden van gehandicapten. Een artikel wist op sociale media flink wat tractie te krijgen: een interview met de autistische en gedeeltelijk rolstoel gebonden twintiger Niels en zijn moeder. Niels en zijn moeder kwamen er in dit interview voor uit dat Niels’ moeder hem geregeld naar een seksclub bracht. Vanwege zijn stoornissen was het voor Niels onmogelijk om een vriendinnetje te krijgen. Op deze manier kon hij met prostituees toch zijn seksuele behoeftes bevredigen.
Het artikel presenteerde de situatie als iets emancipatoirs, een kwestie van gehandicaptenzorg. Net zoiets als een tramstation dat eindelijk rolstroelvriendelijk gemaakt was, of als een verzorgingstehuis waar vanwege gezond verstand en menselijkheid een oplossing was gevonden voor ouderen die niet vaak genoeg geholpen werden met douchen.
Een verwonderlijke invalshoek, als je er eigenlijk bij stilstaat. In onze moderne samenleving bestaan twee clichés over seks. Het eerste cliché is dat seks verworden is tot iets dat bovenal leuk en gezellig moet zijn, wat puur een kwestie van wederzijdse goedkeuring tot de daad an sich is geworden. In deze optiek moet seks niet gevreesd worden, en is iedere beperking op seks verder dan het geven van consent puriteins obscurantisme. Dit wereldbeeld wordt in haar excessen gereflecteerd door OnlyFans en slutwalks, maar is overal in onze samenleving aanwezig. De gemiddelde persoon heeft echt wel eens een Tinderscharrel of een logé(e) na een avond uitgaan.
Het andere cliché is de conservatieve reactie hierop. Toen de seksuele revolutie eind jaren ’60, begin jaren ’70 losbarstte was daar natuurlijk direct kritiek op. Bezorgde ouders, kerkgemeenschappen, overheden: allemaal maakten ze zich zorgen om de seksuele moraal van de jeugd. Toen de jongeren van toen de ouderen van nu werden kreeg de seksueel liberale cultuur alle gelegenheid om status quo te worden. De kritische tegenbeweging verdween echter niet. Conservatieve jongeren, vaak niet eens uit conservatieve nesten, lamenteren de seksuele moraal van hun tijd en bepleiten een nieuwe preutsheid. Of hun strijd hiervoor een achterhoedegevecht is, moet nog blijken. Dat is niet het doel van dit essay.
Het verhaal van Niels en überhaupt het bestaan van zoiets als een “sekszorgweek” raakt namelijk aan iets heel fundamenteels dat opgemerkt moet worden als je wilt analyseren welke rol seks in onze huidige samenleving speelt. In dit daglicht wordt seks namelijk behandeld als een gezondheidskwestie, iets wat je een waardig mensenleven eigenlijk niet mag ontzeggen. Seks als eerste levensbehoefte.
De vraag is: is seks dat eigenlijk wel? Een onderzoeker die hierbij direct in het geheugen schiet is Abraham Maslow, een Amerikaanse psycholoog die seks in de eerste rang van menselijke behoeftes plaatste, op hetzelfde niveau als onderdak, voedsel en ademhalen. Een veel hogere rang dan zelfs zaken als gezondheid, familie en vriendschap. Opmerkelijk: als je je leven lang geen seks hebt, doet dit in principe niets af aan je gezondheid. Zulke extreme onthouding is misschien niet leuk, maar ook geenszins fataal, wat Maslows theorie wel impliceert door seks zó hoog in de behoeftepiramide te plaatsen.
Evolutionair gezien is seks niet zo’n ingewikkeld fenomeen. Omdat de handeling die ons in staat stelt ons voort te planten fysiek en emotioneel prettig voelt zijn we meer geneigd hem uit te voeren, waardoor we ons vaker voortplanten en zo de inherente liefde voor seks verspreiden onder onze nakomelingen. Als complexe wezens koppelen we seksualiteit vervolgens ook aan gevoelens van liefde en affectie, vanwege de voordelen van monogamie, familiebanden, ouders die voor hun kinderen kunnen zorgen, enzovoorts.
Zo heeft seks millennia lang in essentie gedraaid om voortplanting. Dat betekent niet dat er niet gevreeën werd uit lust of plezier, maar dat had áltijd de consequentie van een reële kans op zwangerschap, en daarna een vagebond, verplicht huwelijk of gevaarlijke en traumatiserende geboortebeëindiging. Seks heeft zo altijd een sluier van stiekemheid, schaamte en taboe gehad. Maar dat is júist één van de dingen die het spannend maakt, en het haar waarde geeft als iets groters dan puur voortplanting. Met de komst van de anticonceptie, met name de pil, is het risico van zwangerschap grotendeels weg. Sinds de daarop volgende seksuele revolutie hebben we met volle teugen van de leuke, spannende kant van seks kunnen genieten, zonder de risico’s van voorheen.
En nu, door seks als een kwestie van zorg en levensbehoefte neer te zetten, ontdoet onze samenleving zich ook van die spannende, mystieke lading. Seks wordt gereduceerd tot iets in de categorie van een bezoek aan de kapsalon of gezond eten.
Maakbaarheid heeft echter haar grenzen. De samenleving kan duizendmaal doen alsof seks gereduceerd kan worden tot zorgkwestie, maar het zal altijd meer blijven dan dat. Voor mannen in onze moderne, gepacificeerde samenleving is seks en het versieren van vrouwen het enige dat nog enigszins beantwoordt aan oeroude jachtinstincten. Zoals onze voorvaderen met speren en knuppels achter herten, wisenten en mammoets aanrenden, hun genen geprogrammeerd om te lusten naar bloed en vers vlees, zo voelt het veroveren van het hart van een vrouw voor de moderne man, die hier verder geen uitlaat voor heeft.
Het is niet voor niets dat in de wereld van de pick-up-art en het versieren zoveel draait om het vinden van zelfvertrouwen. Mannen die niet kunnen regelen voelen zich op een instinctief niveau incapabel, omdat ze oeroude driften niet kunnen beantwoorden. Hierdoor ontberen zij zelfvertrouwen, en komen ze in een vicieuze cirkel terecht. Vaak is het verbeteren van levensgewoontes en zelfvertrouwen, de inner game, genoeg om op een natuurlijke manier meisjes te versieren, zonder vreemde versiertrucs en openingszinnen.
Hoe tragisch ook: Niels uit het verhaal aan het begin van dit essay zal met zijn sekszorg nooit het geheel van de menselijke behoeftes, mannelijke instincten en mystiek van seksualiteit kunnen ervaren. Ik gun het jongens als hij om, soms misschien tegen alle verwachtingen in, tóch die ervaring te kunnen hebben. Dan hoeft ook Niels niet meer naar de seksclub, en kan hij zijn moeder voortaan thuislaten!
